წინასიტყვაობა – გამოქვეყნებულ ტექსტს აქვს შემდეგი მიზნები: დაეხმაროს დამწყებ ბუღალტრებს მარაგების აღრიცხვის შესწავლაში. დაეხმაროს პირებს, რომლებიც ეხლა იწყებენ ბუღალტერის ან აუდიტორის პროფესიის დაუფლებას. “ACCA”-ის პროგრამის ტექსტის შინაარსის უკეთ გარკვევაში დაეხმაროს მათ, ვისაც სურვილი აქვს შეისწავლოს ეს პროგრამა.
ავტორი არ აცხადებს პრეტენზიას “ACCA”-ის სახელმძღვანელოს იდეალურად განხილვაზე. პირიქით ელოდება მოთხოვნებს და დასაბუთებულ შენიშვნებს იმისათვის, რომ მარტივად იყოს ახსნილი, მარაგების აღრიცხვის შესწავლის მიმდევრობა. შემთხვევით არ არის შერჩეული მარაგების აღრიცხვის განხილვა. ამ საკითხზე ხშირად მოქმედ ბუღალტრებსაც უჩნდებათ შეკითხვები. დამწყებ ბუღალტრებს კი “ACCA”-ის სახელძღვანელოში სწავლების მიზნით არასრულად ახსნილი პერიოდული და უწყვეტი მეთოდი ერევათ ერთმანეთში. პირველ ეტაპზე განვიხილავთ მხოლოდ უწყვეტი და პერიოდული აღრიცხვის მეთოდებს. არ განვიხილავთ თვითღირებულების განსაზღვრის მეთოდებს, როგორებიცაა ერთეულის ინდივიდუალური, ფიფო, საშუალო შეწონილი და ლიფო მეთოდი. მართალია ლიფო მეთოდი აკრძალულია, მაგრამ აუცილებელია შედარების მიზნით განხილვა. როგორც აღვნიშნეთ ამას შემდეგ ეტაპზე განვიხილავთ. აქვე გეტყვით, რომ ამ ეტაპზე საკითხს არ განვიხილავთ საგადასახადო მიზნებისთვის. საგადასახადო მიზნებისთვის აღვნიშნავთ მხოლოდ იმას, რომ მარაგების აღრიცხვის პერიოდული მეთოდი არ შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით იმ პირთა მიმართ მოთხოვნებს, რომელთაც ბურალტერიის წარმოება ევალებათ. პერიოდული მეთოდი განხილულია სასწავლო მიზნით და აგრეთვე მეთოდებს შორის განსხვავების დასადგენად. მაგალითების ადვილად აღსაქმელად არ ვითვალისწინებთ დამატებული ღირებულების გადასახადს. აგრეთვე გამარტივების მიზნით მაგალითებში მოყვანილია მხოლოდ თანხობრივი გამოსახულება და არ არის განხილული რაოდენობრივი განზომილება. რაოდენობრივი გამოსახულება აღწერილი იქნება თვითღირებულების მეთოდების განხილვის დროს.
განხილვა
არსებობს მარაგების აღრიცხვის ორი მეთოდი მუდმივი და პერიოდული.
პირველ რიგში განვიხილოთ მარაგების აღრიცხის პერიოდული მეთოდი რადგან, ACCA F3 სახელმძღვანელოში მარაგებზე მოყვანილი მაგალითები ძირითადად ამ მეთოდის გამოყენებით არის განხილული.
პერიოდული მეთოდის მათემატიკური გაანგარიშებები ასეთია:
მარაგების საწყისს ნაშთს + შეძენილი – საბოლოო = გაყიდულს (გახარჯულს).
განვიხილოთ მაგალითები. მაგალითების უკეთ გააზრების მიზნით შეგიძლიათ ჩამოტვირთოთ ექსელის ცხრილი და თქვენ თვითონ შეადგინოთ „T“ ანგარიშები ბურალტრული ჩანაწერების მიხედვით:
მაგალითი 1
მაღაზიას სააღიცხვო პერიოდის დასაწყისში 0 ლარის ღირებულების მარაგის ნაშთი ქონდა. შეიძინა 100 ლარის მარაგი და პერიოდის ბოლოს აღმოაჩინა ნაშთი 0 ქონია. გაყიდვებმა შეადგინა 120 ლარი. რა არის გაყიდული მარაგის თვითღირებულება? რამდენია საერთო მოგება?
ამოხსნა:
| 1 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| მარაგის საწყის ნაშთი | 0 | ||
| შეძენილი | 100 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 0 | ||
| მარაგების ხარჯი | 100 | ||
| მოგება | 20 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| დებ | ფული | 120 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| დებ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 100 | |
| კრედ | ფული | 100 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასულებელი გატარებები | |||
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| კრედ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 100 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 20 | |
პასუხი: პერიოდის მარაგის ხარჯი იქნება 100 ლარის ოდენობის. მოგება 20 ლარი.
კომენტარი: ACCA სახელმძღვანელოში შემოსავლის 6110 და 7110 “ძირითადი მასალების დანახარჯები / შეძენა” მსგავსი ანგარიშის 7210 “გაყიდული/შეძენილი საქონელი” ნაცვლად გამოყენებულია მოგების ანგარიში 5330. ეს სასწავლო მიზნებისთვის ერთის მხრივ უფრო მარტივი ჩანს რადგან შემდგომ გადახურვა არ ჭირდება მოგების ანგარიშზე. მაგრამ შემდგომი გაურკვევლობის აღმოსაფხვრელად ჩვენს მიერ წარმოდგენილი მაგალითის განვიხილვისას გამოვიყენებთ შემოსავლის, ხარჯის და კორექტირების ანგარიშს.
მაგალითი 2
მეორე სააღრიცხვო პერიოდში მარაგის საწყისი ნაშთი 0-ია, შეიძინა 150 ლარი ღირებულების და საბოლოო ნაშთი აღმოაჩნდა 30 ლარის ღირებულების, გაყიდვებმა 160 ლარი. რა არის გაყიდული მარაგის თვითღირებულება? რამდენია საერთო მოგება?
ამოხსნა:
| 2 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| მარაგის საწყის ნაშთი | 0 | ||
| შეძენილი | 150 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 30 | ||
| მარაგების ხარჯი | 120 | ||
| მოგება | 40 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| დებ | ფული | 160 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| დებ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 150 | |
| კრედ | ფული | 150 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასულებელი გატარებები | |||
| დებ | სასაქ. მატ. მარაგები | 30 | |
| კრედ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 30 | |
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| კრედ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 120 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 40 | |
პასუხი: პერიოდის მარაგის ხარჯი 120 ლარია, მოგება 40 ლარი.
მაგალითი 3
მესამე სააღრიცხვო პერიოდში მარაგის საწყისი ნაშთი 30 ლარია, შეიძინა 160 ლარის ღირებულების და საბოლოო ნაშთი აღმოაჩდა 25 ლარის ღირებულების? გაყიდვებმა 190 ლარი შეადგინა. რა არის გაყიდული მარაგის თვითღირებულება? რამდენია საერთო მოგება?
ამოხსნა:
| 3 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| მარაგის საწყის ნაშთი | 30 | ||
| შეძენილი | 160 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 25 | ||
| მარაგების ხარჯი | 165 | ||
| მოგება | 25 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| დებ | ფული | 190 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| დებ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 160 | |
| კრედ | ფული | 160 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასულებელი გატარებები | |||
| დებ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 5 | |
| კრედ | სასაქ. მატ. მარაგები | 5 | |
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| კრედ | გაყიდული/შეძენილი საქონელი | 165 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 25 | |
გავიაზროთ და შევადაროთ მაგალითები. სასურველი იქნება ყურადღება მივაქციოთ შემდეგ საკითხებს:
პირველი მაგალითის ბუღალტრულ ჩანაწერებში „სასაქონლო მარაგების“ ანგარიში არ მოწილეობს, რადგან შეძენა და გაყიდული მარაგების რაოდენობა ემთხვევა ერთმანეთს. მეორე მაგალითში პირველისგან განსხვავებით კორექტირების ჩანაწერი წარმოებს და ერთის მხრივ შეძენასა და მიწოდებას შორის ბალანსი ყალიბდება და ამ ორს შორის სხვაობა თანხობრივად ემთხვევა მარაგების საბოლოო ნაშთს. მესამე მაგალითის საბუღატრო ჩანაწერებში მეორე მაგალითთან შედარებით საპირისპირო გატარებაა საბოლოო მარაგის და მოწოდებული მარაგის თვითღირებულების დასაბალანსებლად. მესამე მაგალითში პერიოდის განმავლობაში შეძენილი უფრო ნაკლები თანხისაა ვიდრე მიწოდებული საქონელი.
როდესაც გავიაზრებთ წარმოდგენილ მაგალითებს, შემდეგ შევადაროთ ACCA სახელმძღვანელოში მოცემულს. ბუღალტრული პრინციპებით ჩვენს მიერ განხილული მისაღებია, ხოლო როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ ACCA-ის სახელმძღვანელოში წარმოდგენილია სწავლების მიზნით და საწყისი ნაშთის აღრიცხვა ხორციელდება და შემდეგ გაორება რომ არ მოხდეს ისევ კომპენსირდება შემცირების ჩანაწერის გზით. ეს სააღრიცხვო მიზნებისთვის არასწორია, უფრო მეტიც დამწყები, ახალბედა ბუღალტრებისთვის გაურკვეველობებს იწვევს. ხშირად არის ACCA „ფ3“ (“F3”) სახელმძღვანელო ჩაბარებული აქვთ და უჭირთ ვაკანსიაზე (გარე ტესტის) ჩაბარება.
განვიხილოთ მარაგების მუდმივი აღრიცხვის მეთოდი.
განსხვავებული ფორმულით გამოითვლება მარაგების პერიოდის ხარჯი: ამ შემთხვევაში გასული მარაგის თვითღირებულება დაიანგარიშება გასვლისთანავე.
განვიხილოთ იგივე მაგალითებით მუდმივი აღრიცხვის მეთოდით და შემდეგ შევადაროთ პერიოდულს:
მაგალითი 1. ამოხსნა
| 1 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| მარაგის საწყის ნაშთი | 0 | ||
| შეძენილი | 100 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 0 | ||
| მარაგების ხარჯი | 100 | ||
| მოგება | 20 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| საქონლის შეძენა | |||
| დებ | საქონელი | 100 | |
| კრედ | ფული | 100 | |
| შემოსავლის აღიარება – გაყიდვებიდან | |||
| დებ | ფული | 120 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| საქონლის მიწოდება | |||
| დებ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 100 | |
| კრედ | საქონელი | 100 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასრულებელი გატარებები | |||
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 120 | |
| კრედ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 100 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 20 | |
მაგალითი 2. ამოხსნა
| 2 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| მარაგის საწყისი ნაშთი | 0 | ||
| შეძენილი | 150 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 30 | ||
| მარაგების ხარჯი | 120 | ||
| მოგება | 40 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| საქონლის შეძენა | |||
| დებ | საქონელი | 150 | |
| კრედ | ფული | 150 | |
| შემოსავლის აღიარება – გაყიდვებიდან | |||
| დებ | ფული | 160 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| საქონლის მიწოდება | |||
| დებ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 120 | |
| კრედ | საქონელი | 120 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასრულებელი გატარებები | |||
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 160 | |
| კრედ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 120 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 40 | |
მაგალითი 3. ამოხსნა
| 3 | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| მარაგის საწყისი ნაშთი | 30 | ||
| შეძენილი | 160 | ||
| მარაგის საბოლოო ნაშთი | 25 | ||
| მარაგების ხარჯი | 165 | ||
| მოგება | 25 | ||
| საბუღალტრო ჩანაწერები | |||
| საქონლის შეძენა | |||
| დებ | საქონელი | 160 | |
| კრედ | ფული | 160 | |
| შემოსავლის აღიარება – გაყიდვებიდან | |||
| დებ | ფული | 190 | |
| კრედ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| საქონლის მიწოდება | |||
| დებ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 165 | |
| კრედ | საქონელი | 165 | |
| პერიოდის ბოლოს დამასრულებელი გატარებები | |||
| დებ | გაყიდვებიდან ამონაგები | 190 | |
| კრედ | მიწოდებული საქონლის თვითღირ. | 165 | |
| კრედ | მოგებისა და ზარალის ანგარიში | 25 | |
შევადაროთ მეთოდები:
- შეძენა უწყვეტ მეთოდში ჩაიწერება, როგორც საქონლის მიღება, პერიოდულში შეძენა ხარჯად აღიარდება და შემდეგ ხდება კორექტირება.
მარაგის მიღება პერიოდულ მეთოდში მხოლოდ კორექტირების დროს სრულდება, როცა შეძენა უფრო ნაკლებია მიწოდებული მარაგების ხარჯზე და ნაშთი სწორდება ამით. დააკვირდით და შეადარეთ პირველ ამოცანაში საერთოდ არ არის მარაგების მიღება აღრიცხული პერიოდულ მეთოდში, რადგან მარაგების შეძენა თანხობრივად ემთხვევა მიწოდების ხარჯს.
- უწყვეტ მეთოდში ყოველი მიწოდებისას ხორციელდება მარაგის გასვლის და მიწოდების ხარჯად აღიარება. ჩვენ შემთხვევაში ჯამურად არის ჩანაწერი სწავლების მიზნით, ინფორმაციის ჯამური მონაცემების მიხედვით.
- გადმოიწერეთ ექსელის ცხრილში აღრიცხული მაგალითები და შეადარეთ ერთმანეთს.
- ორივე მეთოდი შეადარეთ ACCA-ის სახელმძღვანელოში მოყვანილ მაგალითებს, ამოხსნის მეთოდებს.
